De catalogus van Alsche

In 2024 heeft Diligentia een bijzonder boek, een catalogus van voorwerpen, cadeau gekregen dat 3 jaar na de oprichting in 1793 van de vereniging in opdracht is gemaakt voor één van de oprichters, mr. Frederik George Alsche. Instrumenten en voorwerpen van allerlei aard speelden in de begintijd van Diligentia een belangrijke rol bij de 'proefondervindelijke natuurkunde'.
Tijdens de Algemene Ledenvergadering van 2024 heeft het bestuur deze gift besproken en aangegeven na te denken over een goede bestemming voor het boek, bijv. bij een van de musea die ook instrumenten van Diligentia in bruikleen hebben.
Oud bestuurslid Anton Kalff onderzocht ondertussen de herkomst en de geschiedenis van dit unieke werk en schreef daarover het onderstaande artikel, waarvoor het bestuur hem hartelijk bedankt.

Het is uiterst opmerkelijk dat de Koninklijke maatschappij voor Natuurkunde ‘Diligentia’ de catalogus van Alsche in bezit kreeg. Het gebeurde omdat drie bijzondere personen uit de geschiedenis van Diligentia samenkomen:

Mr. Frederik George Alsche (1768-1805), een van de oprichters van Diligentia en opdrachtgever voor het maken van de catalogus.
Hier staat een korte levensbeschrijving uit de Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse Letteren (DBNL).
Dr. Abraham Schierbeek (1887-1974), voorzitter van Diligentia van 1934 tot 1959 en o.a. leraar biologie op het Gymnasium Haganum.
Zie ook de levensbeschrijving bij DBNL.
Dr. Johannes Ayolt Brongers (1933-2022). Hij was lid van Diligentia van 1948 tot 2022.
DBNL publiceerde een artikel over de boekenverzamelaar.

In 1948 heeft Schierbeek de 15-jarige Ayolt Brongers ontmoet en hem toen aangeraden lid te worden van Diligentia, wat deze tot zijn overlijden in 2022 gebleven is, dus 74 jaar! Brongers is van jongs af aan zeer geïnteresseerd geweest in de geschiedenis van alle natuurwetenschappen en was een superverzamelaar en intellectuele veelvraat. Gedurende zijn hele leven verzamelde hij bijzondere historische boeken, geschriften, instrumenten en voorwerpen, allemaal netjes geordend en opgeslagen onder zijn huis, waar hij een enorme bibliotheek heeft laten bouwen om de waarschijnlijk bijna tachtigduizend (!) boeken en duizenden voorwerpen te kunnen herbergen. Details zijn te vinden in een recent krantenartikel. Brongers ging er prat op dat hij alle jaarboeken van Diligentia van kaft tot kaft gelezen heeft. Hij was vele decennia een veelgevraagd spreker over allerlei wetenschappen, heeft ook tweemaal een lezing gegeven voor Diligentia (in de seizoenen 1966-1967 en 1986-1987) en is op latere leeftijd onderscheiden met een aantal erelidmaatschappen en erepenningen.

In 1961 kwam Brongers een bijzonder manuscript met daarin de naam van Diligentia oprichter Frederik George Alsche tegen en heeft dit kunnen aankopen. Het geschrift, een catalogus van preparaten, stamt uit 1796 en is geheel gekalligrafeerd in allerlei verschillende lettertypen. Het is voor Alsche gemaakt door de beroemde preparatenmaker Abraham Ypelaar (1736-1811).
Over het kabinet met preparaten zelf hebben wij helaas geen verdere informatie, maar we kunnen vermoeden dat dit uitstekend paste in de instrumentenverzameling van Diligentia. De naam van onze vereniging luidde bij de oprichting in 1793: "Gezelschap ter Beoefening der Proefondervindelijke Natuurkunde". In 1798 werd het woord Natuurkunde vervangen door Wijsbegeerte. Rijksmuseum Boerhaave beschikt over enkele andere kabinetten van Ypelaar. De aard en achtergrond van de kabinetten is vastgelegd in een korte beschrijving.
Bijzonder is ook dat de aantekening uit 1806 onderaan de foto van het voorblad gaat over mevrouw A.C. Meerman-Mollerus, de echtgenote van Johan Meerman (1751-1815), die het Museum Meermanno-Westreenianum heeft opgericht, gevestigd in zijn voormalig woonhuis aan de Prinsessegracht 30 in Den Haag, tegenover het Malieveld. Het museum draagt nu de naam "Huis van het boek".

Brongers heeft zijn aankoop van het manuscript in 1961 ook gemeld aan Schierbeek, met wie hij nog steeds contact had. Schierbeek had net zijn lange periode van voorzitterschap beëindigd, maar stelde het bestuur op de hoogte. Op verzoek van het bestuur kwam een fotocopie van het manuscript in het archief van Diligentia terecht.
Na het overlijden van Brongers werd er door zijn weduwe, Lide Brongers-de Boer, een briefje in deze catalogus gevonden, waarin expliciet stond vermeld dat het zijn wens was dat deze aan Diligentia zou worden geschonken. Het bestuur van de Koninklijke Maatschappij Diligentia heeft dit geschenk in dank aanvaard.
Daarnaast is zijn complete verzameling jaarboeken van Diligentia (van 1872 – 2022) aan de vereniging overgedragen. Diligentia houdt een archief bij waarin van alle jaargangen enkele exemplaren aanwezig zijn. Van sommige jaargangen zijn er nog maar heel weinig exemplaren, dus dit vormt een mooie aanvulling.